Қарым-қатынас, секс және сексуалдылық дегеніміз не?
Сексуалдылық саласындағы психолог Асель Шаназаровамен талқылаймыз.
Қарым-қатынас неден тұрады? Секс – оның маңызды бөлігі, бірақ екі адамның арасындағы қарым-қатынастың көрсеткіші, сипаттамасы болып табылатын тағы не бар?
Қарым-қатынас, ең алдымен, екі адамның осы қарым-қатынасты құруға деген қалауларынан тұрады. Өкінішке қарай, кейде серіктестердің бірінде осыған күш салу және бірге дамуға ниет болмай жатады.
Біріншіден, кез келген жыныстағы адамдардың балалық шақта қалыптасатын негізгі қажеттіліктері бар: қауіпсіздік, сенім, тиістілік, қабылдау және махаббат.
Дәл осы қажеттіліктер біздің серіктесті таңдауымызды анықтайды және бізде қандай да бір қарым-қатынас орнатуға деген ниет тудырады. Көбінесе бұл бейсаналы түрде жүреді, адам бастапқыда өзінің шынайы мотивациясын түсіне алмайды, сезімдерін қадағаламайды да, бұл сәтті өткізіп алады. Сондықтан өзіңізге мына сұрақты қою пайдалы болар еді: «Маған қазір қарым-қатынас не үшін керек, одан не күтемін? Өзімді қауіпсіз сезінемін бе, серіктеске сенемін бе, мені өз қалпымда қабылдай ма?»
Қарым-қатынастың кез келген кезеңінде, әсіресе алғашқы айларында өзіңізді тыңдап көріңіз: серіктеспен бірге болғанда осындай жағымды сезімдер бар ма? Бар болса, жақсы. Жоқ болса – қорытынды шығарыңыз.
Тағы бір жағы бар. Мысалы, егер менде қауіпсіздік немесе қабылдау сезімі жетіспесе, ішімде үлкен бос орын болса (тіпті сырттай бәрі жақсы болса да), ал мен оны серіктес пен қарым-қатынас арқылы толтыруға тырыссам – мұндай жағдайда қарым-қатынастың қаншалықты сау, тұрақты және ұзақ болатынын айту қиын. Сондықтан өзіңізге және серіктесіңізге мына сұрақты да қойыңыз: «Серіктесім болмаса да, осы қажеттілікті өзім қанағаттандыра аламын ба, әлде онсыз күйзеліске түсемін бе? Ішімде не бар және немен бөлісе аламын?»
Осылайша, қарым-қатынас қажеттіліктерге де, өзіңіздің ішкі тірегіңізге де сүйенеді.
Базалық қажеттіліктерден екінші маңызды элемент шығады – жеке шекаралар, солармен бірге өз болмысыңды сақтау: ашық көріну, әлсіздігіңді айту, қиындықтарды бірге еңсеру, түрлі эмоцияларды талқылау, бір-біріне көмектесу, қолдау көрсету, тыңдай білу. Әрқайсымыз жеке шекараларымызды сақтай аламыз ба? Екеуміз де өзгеріп, дами аламыз ба, әлде біріміз артта қалып қоямыз ба? Бұл реніштер, ұрыс-керістер мен кешірімге қатысты ережелерді қамтиды.
Билік қалай бөлінеді – теңбіз бе, әлде біреу үстем бе?
Егер бірге болуды шешсеңіздер, мұның бәрін талқылау қажет, себебі қарым-қатынас – даму мен өсу туралы, ал талқылаусыз ол тығырыққа тірелуі мүмкін.
Үшіншіден, қарым-қатынас мақсаттар мен құндылықтардан тұрады – олар бар ма, олар екі адам үшін ортақ па? Қарым-қатынаста жүрген жұп алда не күтіп тұрғанын, қайда бет алғанын түсінуі керек. Мақсаттар әртүрлі болуы мүмкін: ата-ананың алдында борышты өтеу, үйлену/тұрмыс құру, бала туу немесе жай ғана бірге болып, бір-біріне қуаныш сыйлау, қоғамға пайда әкелу. Ең бастысы – бұл бағытты бірге анықтау.
Төртіншіден, адамның ұрпақ жалғастыру қажеттілігі туралы да айта кету керек. Дегенмен қазіргі қоғамда бұл қажеттілік бәріне бірдей маңызды емес. Ал секс – қарым-қатынастың да маңызды бөлігі. Бірақ әр жұпта секс мәселесіне көзқарас әртүрлі. Жақсы немесе қанағаттандыратын секс болмайтын жұптар да бар. Егер сұрақтар туындаса, маманмен ашық талқылаудан ұялмау қажет.
Сексуалдылық дегеніміз не? Ол сексапилділіктен несімен ерекшеленеді?
Алдымен ДДСҰ анықтамасына сүйенейік: сексуалдылық – бұл өміріміздің ажырамас бөлігі. Ол бізге туғаннан бері берілген және өмір бойы бізбен бірге болады.
ДДСҰ анықтамасы:
«Сексуалдылық – адамның болмысындағы орталық аспектісі және оған жыныс, гендерлік сәйкестік пен рөлдер, сексуалдық бағдар, жыныстық инстинкт, ләззат, жақындық және көбею жатады. Сексуалдылық ойда, қиялда, қалауда, сенімдерде, құндылықтарда, әрекеттерде, мінез-құлықта, рөлдерде және қарым-қатынаста көрінеді. Сексуалдылыққа биологиялық, психологиялық, әлеуметтік, экономикалық, саяси, мәдени, құқықтық, тарихи, діни және рухани факторлар әсер етеді».
Мен үшін сексуалдылық – бұл біздің сезімтал, дамыған денеміз. Бұл өзіңнен, денеңнен, өміріңнен ләззат алу қабілеті, серіктесің болса да, болмаса да. Бұл өмірлік энергия, қуанышпен өмір сүру және даму қабілеті.
Сексуалдылық – бұл ішкі күй, ал сексапилділік – сыртқы көрініс. Сексапилділік көбінесе әйел денесінің сексуализациясы мен объектенуіне байланысты. Ол өзіңді әлемге қаншалықты ашық, жарқын, батыл көрсете алатыныңа қатысты.
Сексуалдылық – әлеуметтік конструкт та. Оған қоғам, мәдениет, сексуалдық білімнің болуы немесе болмауы әсер етеді. Дәстүрлі қоғамда тыйым, стереотип, бағалау көп, бұл жас адамның ішкі күйіне қатты әсер етеді.
Сексуалды болу – көп секс жасау ма?
Жоқ. Сексуалдылық – секссіз де бар. Ол біздің тәнімізбен бірге болады. Оның негізінде сезімдер, эмоциялар, оларды бақылау және білдіру жатыр.
Сексуалдылық пен сексапил деңгейі неден тәуелді?
Бұл, ең алдымен, өзін-өзі тану, қабылдау, сенім және өзін жақсы көруден басталады. Гормоналды және физикалық денсаулық та рөл ойнайды. Өзін бағалауы төмен адамдар үшін сыртқы келбет маңыздырақ болады.
Неге адамдар сексуалды болуға тырысады?
Бұл – көріну, қалаулы болу, мойындалу қажеттілігі. Бұл құрал ретінде қолданылады. Көп адам сыртқы көрініске мән береді, ішкі жағдайға емес.
Сексуалдылық пен азғындықтың арасы қайда?
Бұл өте субъективті түсінік. Әр адам үшін норма әртүрлі. Мүмкін, ортақ өлшем – жасаған әрекетіңе өкінбеу, ұялмау. Ал негізгі норманы елдің заңы анықтайды.
Сексуалдылықты дамытуға бола ма?
Иә. Себебі біз үнемі дамимыз. Жыныстық және физикалық денсаулық 25 жасқа дейін қалыптасады, содан кейін қартаю процесі басталады. Сексуалдылықты дамыту өмір сапасын жақсартады.
Бұл психотерапевтік курстар арқылы да, басқа әдістер арқылы да жүзеге асады. Нәтиже адамның өзіне байланысты.
Қандай кеңес бересіз?
- Өз денеңді және қарама-қарсы жыныстың физиологиясын үйреніңіз.
- Психоэмоциялық дамуға мән беріңіз, сезімдерді бақылаңыз.
- Серіктеспен сөйлесуді, тілектер мен сезімдерді айту және тыңдауды үйреніңіз.
Қосымша: «Uyat emes» білім беру жобасын, Аспан және Shyn.kz чат-боттарын, жастар денсаулығы орталықтарын пайдаланыңыз.
Фильмдер көріп, сезімдеріңізді талдаңыз. Жасөспірімдерге арналған энциклопедияларды оқыңыз. Тереңірек білгісі келетіндерге – Лев Щегловтың «Записки сексолога» кітабын ұсынамын.
