Отбасын қолдау орталықтары кімге керек?

Кейбір елдерде отбасын қолдау орталықтары әлеуметтік игіліктің ажырамас бөлігі болып табылады. Олар отбасыларға әртүрлі мәселелерді шешуге көмек көрсетеді. Алайда, бұл орталықтарды салық төлеушілердің қаражаты есебінен қаржыландыру қажет пе деген мәселе қоғамды екіге бөледі. Кейбіреулер бұл орталықтар барлық отбасыларға, қаржылық жағдайына қарамастан, қолжетімді болуы тиіс деп санайды. Ал басқалары әр отбасы өз әл-ауқаты үшін жауапты болуы керек және мемлекет есебінен қолдауға сүйенбеуі тиіс деп есептейді. Отбасын қолдау орталықтары туралы ұсыныстар қалай пайда болды және бұл бастама кімдерден шықты? Осы сұрақтарды қарастырайық.

ЮНИСЕФ және ШҚО-дағы алғашқы қадамдар

2016 жылы ЮНИСЕФ Шығыс Қазақстан облысындағы отбасын қолдау орталықтары туралы есебінде Қазақстанда «отбасын қолдау» ұғымының нақты анықтамасы жоқ екенін атап өтті. Бұл ұйымның мәлімдеуінше, әлеуметтік қорғаудың негізгі шаралары — отбасын сақтау, балаларды отбасынан ажыратуға жол бермеу және әлеуметтік осал топтарға ерте араласу — әлемдік саясатта кеңінен қолданылып келеді. ШҚО-дағы орталықтар арнайы әлеуметтік көмек аясында тек мүгедек балалар мен ересектерге бағытталған.

2019 жылғы көпбалалы аналардың митингілері және мемлекеттік жауап

2019 жылы көпбалалы аналардың жаппай митингілері Қазақстан Республикасы Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің назарын аудартты. Осыған жауап ретінде министрлік отбасын қолдау орталықтарын құруды ұсынды. Бұл ұсыныс көптеген облыс орталықтарында «Жанұя», «Бақытты отбасы» және «Шаңырақ» орталықтарының ашылуына түрткі болды. Жергілікті ҮЕҰ-лар мемлекеттік сатып алуларға белсене қатысып, осал топтарға заңгерлік және психологиялық қызметтер ұсынды. Бұл орталықтардың жұмысы мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылды. Мысалы, Алматыдағы «Бақытты отбасы» орталығының қызметіне 192,3 млн теңге бөлінді.

Парламент депутаттарының ұсыныстары және жаңа бұйрық

2022 жылы бірқатар парламент депутаттары отбасын қолдау орталықтарын «Жастарды қолдау ресурстық орталықтары» жанынан ашуды ұсынды. Бұл ұсыныс үлгілік ережеге негізделіп, 2024 жылдың маусымында Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі отбасын қолдау орталықтарын коммуналдық мемлекеттік мекеме ретінде ашу туралы бұйрық шығарды. Алайда, бұл шараны кейбіреулер отбасын қолдаудағы өзекті мәселелерді шешуге арналған уақытша шешім ретінде қарастырды.

Сын-пікірлер мен белсенділердің ойлары

Бұл шешімге қатысты қоғамда сұрақтар туындады. Мысалы, Шығыс Қазақстан облысындағы белсенді Әділ Пшенов былай деді: «Неліктен министрліктер әлеуметтік мәселелерге жауап ретінде тек орталықтар құруды біледі? Бұл жаңадан ашылған орталықтар бұрыннан бар дағдарыс орталықтарының қызметін қайталамай ма? Ал бұрын ашылған орталықтардың тағдыры не болады?»

Еңбек министрлігінің жауабы және қоғамның күмәні

Шығыс Қазақстандағы белсенді Жұлдыз Ақтанжанова да осы мәселеге қатысты өз ойын білдірді. Оның 2022 жылы Еңбек министрлігіне жолдаған сұрауына жауап ретінде министрлік «Жанұя» орталығы заңды тұлға ретінде тіркелмегенін және оның жұмысы үшін арнайы қаржы қарастырылмағанын хабарлады. Алайда, Өскемен қаласында әлеуметтік осал топтарға қолдау көрсету үшін бюджеттен 7 млн теңге бөлінген болатын.

Орталықтар көбейе ме, әлде мәселелер шешіле ме?

Қазіргі таңда еліміздің бірнеше өңірінде «Жанұя» отбасын қолдау орталықтары ашылды. Бұл орталықтарда 31-40 адам жұмыс істейді. Отбасын қорғау саясаты осы орталықтармен шектеле ме, әлде болашақта бюджеттік қолдаудың арқасында кеңейе ме деген сұрақ әлі де өзекті.