Етеккір –  жыныстық жетілген әйелде ай сайын болатын қан кету процесі. Қыз балаға айлығының келуі оның бой жеткенін, болашақта балалы бола алатынын білдіреді. Youth.kz етеккірге қатысты әр әйел білуі тиіс маңызды деректерді жинақтап, сарапшылар кеңесін ұсынады.

Етеккір ме әлде “айлық” па?

Бұл физиологиялық құбылысты зерттеушілер мен фембикелер “етеккір”, “етеккез” деп атау дұрыс емес деп санайды. Олардың пікірінше, бұл әйелдің әрекетін шектеуге бағытталып, табиғи құбылысты кірге теңеп әйелді кемсетумен парапар.  Сондықтан олар  мұны “айлық” деп атауды жөн көреді.

Етеккір қашан басталады?

Алғашқы айлық «менархе» деп аталады. Unicef жазуынша, дәрігерлер айлықтың 9 жастан 16 жасқа дейін басталуын қалыпты деп санайды. Бастапқыда әртүрлі уақытта келуі мүмкін, кейіннен бұл тұрақтала бастайды. 

Көбіне бұл телархе (сүт бездерінің үлкеюі) және адренархемен (гормонға тәуелді аймақтарда түктердің шығу) қатар жүреді. Мұндай жағдайда дәрігерлердің бақылауында болып, гормондық терапиядан өткен жөн.

Бір айлықтың бірінші күнінен келесі айлықтың бірінші күніне дейінгі аралық менструациялық цикл деп аталады. Ол әдетте 21–35 күнге созылады. Ал әр етеккір 3-7 күнге дейін созылады. Яғни осы уақыт аралығында әйелдерде қынаптан қан кетеді. Бастапқыда көбірек мөлшерде, кейін азырақ. Бұл процесс ай сайын қайталанатындықтан, «айлық» (месячные) деп аталады.

ПМС немесе ЕАС дегеніміз не?

ЕАС (етеккір алды синдромы) – әйелдің менструациялық циклінен бірнеше күн бұрын басталып, оның көңіл-күйіне, денсаулығына және мінез-құлқына әсер ететін жағдай. Ресейлік гинеколог Анастасия Дегтеваның айтуынша, ЕАС әлі толық зерттелмеген. Сәйкесінше оған қатысты нақты бір ортақ көзқарас қалыптаспаған.

ЕАС белгілері әр кезен сайын өзгеруі мүмкін. Ал ауырсыну деңгейі әр әйелдің ағазасына байланысты болады.

Жиі кездесетін белгілер:

• Кеуденің ісініп, ауырсынуы
• Дене ісінуі
• Бас ауруы
• Шаршау
• Безеу, бөртпе шығуы
• Ашушаңдық
• Іштің кебуі
• Тамаққа тәбеттің артуы
• Уайымшылдық
• Көңіл-күйінің болмауы
• Іштің өтуі немесе қатуы
• Іш ауыруы
• Жарық пен дыбысқа сезімталдық

ЕАС-тің нақты себебі әлі белгісіз. Бірақ зерттеушілердің көбі оны гормондар деңгейі өзгеруінен болады деп топшылайды.

Етеккір циклін қандай факторлар бұзуы мүмкін?

Бұл туралы акушер-гинеколог, эндокринолог Айнұр Успанова айтып берді.  Дәрігердің айтуынша, менструациялық циклді табиғи және патологиялық  факторлар бұзуы мүмкін.

Төсемшелерді таңдау

Әйелдерге арналған гигиеналық төсемелердің мынадай түрлері бар:

• ультра жұқа күнделікті төсемелер;
• орташа айлық кезіне арналған төсемелер;
• қан көп кететін кезге арналған төсемелер;
• спортпен айналысқанда қолдануға арналған төсемелер;
• түнгі төсемелер.

Төсемелер әртүрлі өлшемде және әртүрлі қалыңдықта болады. Әр қаптамада тамшылардың суреті тұрады. Тамшының неғұрлым көп болуы, төсеменің соғұрлым қалың әрі сіңіргіш екенінен хабар береді. 

Глифосат, фталаттар, триклозан және формальдегид сияқты зиянды заттарға тексеруден өткен және халықаралық сапа талаптарына сай төсемелер қауіпсіз боп саналады. Ал бұларға сапа таңбасы бар, хош иістендіргішсіз, бояғышсыз және синтетикалық материалсыз, тек табиғи құрамдағы органикалық мақтадан жасалған төсемдер жатады.

Қанның түсі қандай болады?

Бастапқы күндері қан көп бөлінеді, кейін біртіндеп азая бастайды. Әр әйелде қанның түсі әртүрлі болуы мүмкін. Алғашқы күндері ашық түсті немесе қызғылт болуы қалыпты жәйт, бірақ 2-3 күннен кейін ол қоюлана бастауы керек. Егер ашық түсті боп қала берсе, профилактикалық тексеруден өткен жөн.

Алғашқы күндері неге ауырсыну болады?

Етеккірдің алғашқы күндерінде ауырсыну жатырдың жиырылуынан болады. Бұл жиырылу артық эндометрийді «шығарып» тастауға көмектеседі. Медицинада мұны “менструациялық спазма” деп атайды. Яғни бұл айлық басталғанға дейін, оның кезінде немесе одан кейін бірнеше күн ішінде болатын іштің төменгі бөлігіндегі ауырсыну. Ауырсыну әдетте айлық басталғаннан кейін шамамен 24 сағат ішінде ең қатты болады және 2-3 күннен кейін басылады. 

«Бұл кезде простагландин деп аталатын зат бөлінеді, ол жатырдың жиырылуын және жүйке ұштарының сезімталдығын арттырады. Сол себепті іштің төменгі жағы тартып ауырады, кейде белге берілуі мүмкін. Егер ауырсыну өте қатты болып, күнделікті өмірге кедергі келтірсе, жүрек айныса, әлсіздік болса немесе аяққа берілсе – бұл эндометриоздың белгісі болуы мүмкін. 

Эндометриоз – эндометрий жасушаларының жатырдан тыс жерлерде өсіп, созылмалы қабыну мен ауырсыну тудыратын ауруы. Мұндай жағдайда міндетті түрде гинекологқа қаралу керек», – дейді маман. 

Ал ауырсынуды азайту үшін мына әдістерді қолдануға болады:

• Дене жаттығуларымен айналысу;
• Іштің төменгі бөлігіне жылытқыш қою;
• Күйзелісті азайту;
• Көбірек ақуыз бен кальций тұтыну;
• Тұз, қант және кофеинді азайту.

Етеккір кезінде не істеуге болмайды? 

Дәрігердің айтуынша, дені сау әйелдер үшін етеккір  кезінде қатаң тыйым жоқ, бірақ кейбір ескеретін жайттар бар.

«Мәселен, өте қарқынды жаттығулардан аулақ болған дұрыс. Денеге ауыр күш түсіру ауырсынуды күшейтеді. Монша, ыстық ванна, бу бөлмесіне бармаған жөн. Өйткені жоғарғы температура қан кетуді күшейтуі мүмкін. Мұның орнына жиірек серуендеп, йога және жүзуге баруға рұқсат. Кейде жеңіл фитнес жаттығуларын жасауға да болады», – дейді Айнұр Успанова.

Айлық кезіндегі жыныстық қатынас және жүктілік 

Әйелдің жатыр қуысы қынаппен жатыр мойны арқылы байланысады. Етеккір кезінде жатыр мойны сәл ғана ашылып, қан ағып шығады. Мұндай кезде жыныстық қатынасқа түсуге болмайды. Себебі серіктесте қандай да бір инфекция бар болса, ол осы ашылған канал арқылы оңай өтіп, әйелдің денсаулығына зиян келтіреді.

Айлықтың алғашқы күндері соңғы күндеріне қарағанда салыстырмалы түрде көбірек қан кетеді. Жыныстық қатынас осы кезде болса, жүкті болу қаупі төмен. Ал айлықтың соңғы күндерінде, қан азайған кезде жыныстық қатынас болса, әйел жүкті болып қалуы мүмкін. Менструация кезіндегі жүкті болу ықтималдығы шәует жасушаның (сперматозоид) өміршеңдігі мен овуляция уақытына байланысты болады. Әйелдің жыныс жолдарында сперматозоидтар орта есеппен 2-3 күн, сирек жағдайда 8 күнге дейін сақталады. Ал овуляция негізінен 24 сағатқа созылады. 21 күндік циклде овуляция әдетте 7–8-інші күндері болады. 28 күндік циклде 14-інші күнге сәйкес келеді.

Етеккір әйелдердің когнитивті қабілетіне қалай әсер етеді?

Айлық пен жыныстық гормондар арасындағы байланыс зерттеушілер арасында жиі талқыланады. Frontiers in Behavioral Neuroscience журналы 2017 жылғы ғылыми зерттеуінде әйелдердегі менструациялық циклдің мидың жұмысына әсер ететініне дәлел таппағанын жазды. 2002 жылы Балтимордағы Геронтология ғылыми орталығының зерттеушілері 16 әйелді жинап, эстроген деңгейінің өзгеруі миға қалай әсер ететінін тексеріп көрген. Зерттеудің қорытындысына сүйенсек, гормондар төмен кезде, әйелдердің кеңістікті бағдарлау қабілеті артады. Ал овуляциядан кейін эстроген мен прогестерон жоғарылаған сәтте сөздік қоры кеңейіп, коммуникациялық дағдылары күшейген. Демек, гормон деңгейінің ауытқуы әйел миының әртүрлі қызметін әр кезеңде дамыта алады.

Менопауза деген не?

Менопауза немесе етеккір үзілісі әйелдердің айлығының 12 ай келмеуімен сипатталады. Яғни, бұл айлықтың мүлдем тоқтайтын кезеңі. Менопауза басталғаннан кейін әйелдер бала көтермейді. Бұл шамамен 45- 55 жас аралығында басталады. Табиғи менопауза 3 кезеңнен тұрады:  перименопауза, менопауза және постменопауза. Перименопауза – менопаузаның алдындағы өтпелі уақыт болса, постменопауза деп менопауза басталғаннан кейінгі барлық уақытты айтады.

Етеккір – әйел ағзасының табиғи үдерісі. Ол әйелдің өмірлік, қоғамдық және кәсіби белсенділігне еш кедергі келтірмейді. Демек, оны ауру немесе шектеу ретінде қабылдау ғылыми және әлеуметтік тұрғыдан қате түсінік болып табылады.